Seminar: Omgaan met de complexiteit bij het beschermen en bevorderen van gezondheid

Op het CEPHIR seminar van 10 juni 2024 lieten we ons inspireren en uitdagen om na te denken over de complexiteit in een integrale aanpak bij het beschermen en bevorderen van gezondheid.  Door deze complexiteit te doorgronden, kunnen we effectievere beleidsmaatregelen ontwikkelen waarbij verschillende sectoren samenwerken en synergiën ontstaan. Maar hoe doen we dat? Hoe gaan we om met deze complexiteit zonder dat het verlammend werkt? Hoe richten we het gezondheidsbeleid idealiter in en wat kunnen we morgen al doen?

Presentaties

Mariëlle Beenackers (programmaleider CEPHIR) heette iedereen welkom, waarna dr. Luc Hagenaars (universitair docent AmsterdamUMC) de sfeer gelijk op scherp zette door te stellen dat het niet goed gaat met de volksgezondheid en dat veel industrieën, zoals de tabaks- en voedingsindustrie, hier baat bij hebben. Zijn presentatie liet zien hoe systemen ons ziek maken en gezondheidsproblemen verergeren, waarbij hij de nadruk legde op de commerciële determinanten van gezondheid. Deze determinanten hebben niet alleen invloed op de gezondheid via aanbod en marketing, maar dragen ook bij aan de beeldvorming over gezondheid. Een voorbeeld is hoe obesitas wordt geframed als een individueel probleem in plaats van een probleem van de samenleving. Gelukkig eindigde zijn presentatie hoopvoller door in te gaan op wat (lokale) beleidsmakers en onderzoekers kunnen doen. Er moet meer aandacht komen voor taalgebruik, het centraal stellen van de behoeften van de gemeenschap en het benadrukken van de co-benefits van gezondheid. Door het ziekmakende systeem, inclusief die commerciële determinanten, beter bloot te leggen, te problematiseren, te monitoren en aan te pakken, kunnen we werken aan een paradigmaverschuiving die kan helpen het ziekmakende systeem weer gezond te maken.

Hierna bespraken dr. Arne Mellaard en Erika Kuilder-Blijleven van de GGD Zuid-Holland Zuid waarom en hoe ze complex systeem denken integreerden in gezondheidsbeleid. Ook zij begonnen met de oproep dat het anders moet en ook dat dit kán. Door de publieke gezondheid weer publiek te maken, waarbij ze, net als dr. Luc Hagenaars, oproepen om de burger meer te betrekken en te werken aan relaties en dialoog. De focus moet verschuiven van het individu naar impact op populatieniveau, waarbij we weg bewegen van losstaande interventies en beleid richten op een samenhangende aanpak van (een mix van) oorzaken in plaats van de gevolgen. Een belangrijke lijn in het verhaal was ook dat we met deze boodschap de straat op moeten. Vertel, herhaal, doe en vertel en herhaal weer. Er is een lange adem nodig en de praktijk is weerbarstig met soms grote uitdagingen, maar samen kunnen we kijken waar we een start kunnen maken om de goede kant op te bewegen.

Workshops

Na de inspirerende en soms alarmerende presentaties gingen de circa 45 deelnemers in groepen geëngageerd verder in discussie over verschillende thema’s, zoals verantwoording en monitoring van beleid, financiering en de veranderende rol van het gezondheidsdomein.

Tijdens deze discussies werd onder andere erkend dat de effecten van integraal beleid niet altijd eenvoudig zijn toe te schrijven aan specifieke acties, wat sturing bemoeilijkt. Ook sluit de tijdshorizon van de langdurige effecten van integraal beleid niet goed aan bij de korte beleids- en onderzoekscyclus (van 4 jaar). Het is daarom noodzakelijk om soms andere soorten uitkomsten mee te nemen (kwalitatief, tussenuitkomsten, leidende principes) en breder naar effecten te kijken (bijvoorbeeld via ripple effect mapping). Dit wordt soms bemoeilijkt door de segmentatie van beleid en de toewijzing van beperkte budgetten en bezuinigingen. De tijdelijkheid van budgetten kan leiden tot het tijdelijk voortbestaan van goede initiatieven, wat van invloed is op het vertrouwen in de wijk. Bovendien liggen de kosten niet altijd bij dezelfde partij als de baten.

Het verbeteren van relaties in de wijk en het beter benutten van ervaringskennis werden door meerdere groepen als belangrijk beschouwd om een stap in de goede richting te zetten. Ook het omarmen van onzekerheid kan helpen om vooral de richting van beleid en acties te evalueren (draagt het bij aan het langetermijndoel) in plaats van alleen te focussen op eindresultaten. Hier ligt ook voor onderzoek een uitdaging. Er is een oproep voor meer kennis over het meten van impact in deze complexiteit en voor een flexibelere, adaptievere onderzoeksbenadering.

Tot slot werd communicatie vaak genoemd als essentieel om verder te komen. Communicatie met professionals en burgers in de wijk en tussen gemeentelijke domeinen. Wat in het ene domein als algemene kennis wordt beschouwd, kan in het andere domein nieuwe kennis zijn. De aanbeveling van dr. Arne Mellaard en Erika Kuilder-Blijleven om te vertellen, te herhalen en te doen werd dan ook in meerdere groepsdiscussies omarmd.

Tijdens de borrel werd er nog druk verder gepraat. We kijken terug op een inspirerende middag.

Hieronder kunt u de presentaties downloaden en inzien.